Sejmowe muzeum wyobraźni

Włoski mediewista, pisarz, Umberto Eco w znakomitym eseju O bibliotece stwierdził: Biblioteki, które miały uniemożliwić czytanie, ukryć, chronić książki, (…) miały także umożliwić odnajdywanie (Eco, 1990: 11). Zdanie to uzmysławia sprzeczną z pozoru muzealną naturę gromadzenia zbiorów, konieczności ich ochrony i jednoczesnego imperatywu upubliczniania. W przypadku wirtualnej prezentacji zbiorów Wydziału Muzealiów Biblioteki Sejmowej, opinię Eco zinterpretować można także w inny sposób. Niniejsza galeria prezentuje zbiory związane z dziejami polskiego Sejmu –„ukryte i chronione”, rzadko eksponowane, a jeśli już to najczęściej na wystawach czasowych w gmachu Sejmu, do których dostęp jest z natury rzeczy ograniczony. Większość europejskich parlamentów, w tym polski Sejm, nie posiada gmachu ze stałą ekspozycją artefaktów kultury parlamentarnej, a skupia się na prezentacji rocznicowych wystaw czasowych. Jak zatem – parafrazując Eco – „umożliwić odnajdywanie tego, co ukryte”?

Rozwój techniki, postęp w cyfryzacji obiektów muzealnych daje szansę na powtórne „odnalezienie” obiektów, udostępnienia ich reprodukcji szerokiemu gronu osób zainteresowanych tematyką historyczną i zabranie na wyprawę w dzieje polskiego Sejmu. Zazwyczaj cyfrowa reprodukcja jest traktowana jedynie jako kopia oryginału. Dzięki cyfrowej formie kopia może niekiedy zyskać funkcjonalność, której oryginalny obiekt zabytkowy nie miał. André Malraux, francuski pisarz i twórca koncepcji Muzeum Wyobraźni (Musée Imaginaire) stwierdził: Reprodukcja, nie będąc przyczyną naszej intelektualizacji sztuki, ale jej najsilniejszym środkiem, jej przebiegłością i przypadkiem, ciągle tej intelektualizacji służy (Malraux, 2005: 192). Malraux uchodzi za prekursora muzeów wirtualnych, instytucji pozbawionych statyki, przełamujących ograniczenia dusznych sal i przepełnionych galerii. W percepcji obiektów muzealnych kluczową rolę odgrywa wyobraźnia odbiorcy – dzięki niej eksponaty – zarówno oryginały jak i kopie – stanowią uzupełniającą się całość. Podstawą Muzeum Wyobraźni stają się nie tyle same dzieła sztuki, co intelektualna gra między ich reprezentacjami. Reprodukcje dają przysłowiowe „drugie życie” obiektom muzealnym, wprowadzają do oglądu dzieła nowe wartości. Malraux pisał: Muzeum było objawieniem – Muzeum Wyobraźni jest pytaniem (Malraux, 2005: 201).

Zbiory prezentowane w galerii stanowią część – jakby to nazwał Malraux – imaginarium parlamentarnego tworzonego staraniem Wydziału Muzealiów Biblioteki Sejmowej. Instytucja ta stanowi kontynuację idei Muzeum Sejmu Polskiego. Plany utworzenia tego rodzaju placówki zostały skonceptualizowane na jesieni 1979 roku. W 1980 roku powołano Komitet Organizacyjny, złożony z historyków, prawników i muzeologów. Przez kolejne pięć lat zorganizowano cztery konferencje poświęcone historii parlamentaryzmu. Na mocy Uchwały Prezydium Sejmu z 19 grudnia 1984 roku powołano Muzeum Sejmu Polskiego, które podporządkowano Szefowi Kancelarii Sejmu. Od początku stycznia 1985 roku rozpoczęto gromadzenie i konserwację obiektów muzealnych przeznaczonych na przyszłą ekspozycję stałą. W 1989 roku zapadła jednak decyzja o przeznaczeniu przyszłego gmachu muzealnego dla potrzeb komisji sejmowych. W styczniu 1991 roku w miejsce Muzeum Sejmu Polskiego utworzono Wydział Muzealiów Biblioteki Sejmowej.

Obecnie w zbiorach Wydziału Muzealiów znajduje się ponad sześć tysięcy obiektów: przedmioty sztuki (obrazy, grafiki, rysunki, rzeźby, tkaniny), dokumenty (stare druki, rękopisy, nowe druki, dokumenty życia społecznego) oraz numizmaty obrazujące historię parlamentaryzmu polskiego od XV w., a także zbiór fotografii z okresu międzywojennego i powojennego. Zadania Wydziału Muzealiów de iure obejmują: 1) gromadzenie przedmiotów historycznych związanych z dziejami polskiego parlamentaryzmu; 2) prowadzenie prac badawczych, upowszechniających wiedzę o historii Sejmu; 3) opracowanie obiektów i udostępnianie ich zwiedzającym; 4) tworzenie kolekcji z myślą o przyszłej stałej ekspozycji; 5) przygotowywanie wystaw upamiętniających rocznice historyczne; 6) organizację przestrzeni wystawienniczej dla ekspozycji czasowych. Biorąc pod uwagę brak stałej ekspozycji w kompleksie gmachów Sejmu RP, działalność Wydziału Muzealiów musi de factoewoluować w stronę museum without walls, jak brzmi angielski tytuł pracy André Malraux – prezentacji wyboru źródeł, reprodukcji obiektów muzealnych w formie publikacji papierowych i wirtualnych.

Wybór i prezentacja źródeł

Czytelnikowi przedstawiony zostaje wybór źródeł – z definicji subiektywny, wynikający z arbitralnych kryteriów selekcji dokonanej przez pracowników Wydziału Muzealiów Biblioteki Sejmowej. Zaprezentowany wybór zawiera prawie ćwierć tysiąca obiektów muzealnych związanych z dziejami I Rzeczypospolitej, Księstwa Warszawskiego oraz Królestwa Polskiego. A priori, przedstawiono najcenniejsze spośród dzieł sztuki, dokumentów i druków, obiekty muzealne odzwierciedlające istotne momenty w dziejach Sejmu i wybitne osobowości z nim związane.

Celem projektu jest ukazanie historii polskiego parlamentaryzmu, opowieści, w której bohaterami są muzealia znajdujące się w zbiorach Wydziału Muzealiów Biblioteki Sejmowej. Wybór adresowany jest do wszystkich zainteresowanych barwną przeszłością polskiego parlamentaryzmu.

Większość z wybranych obiektów to starodruki konstytucji, uniwersałów, mów, oblat, diariuszy, traktatów prawnych i politycznych Ich bogactwo odzwierciedla dynamikę przemian kultury obywatelskiej oraz aktywny udział posłów w tworzeniu wizji ustrojowej kraju. Warto podkreślić, że spośród poloników Bibliografia Estreichera nie notuje 29 pozycji z kolekcji Biblioteki Sejmowej, co oznacza, iż występują one stosunkowo rzadko w bibliotekach polskich (Kulisiewicz, 1993: 5).

Intencją autorów projektu było wniesienie skromnego wkładu Wydziału Muzealiów w coraz częstsze od kilku lat inicjatywy udostępniania skarbów dziedzictwa narodowego online. Na stronie obiekty zostały podzielone na następujące kategorie: ryciny, starodruki, nowe druki, numizmaty, obrazy, mapy oraz rękopisy. W przypadku prezentacji rycin zamieszczonych w książkach, muzealia zostały zaklasyfikowane do dwóch kategorii (stare lub nowe druki oraz ryciny).

Układ obiektów wiąże się z chronologią miejsc pamięci, wydarzeń i postaci, których muzealia dotyczą. Nie jest to jednak „klasyczna” sekwencja chronologiczna, do której mogła przywyknąć część odbiorców – układ związany z kolejnością powstania danego źródła historycznego. Część prezentowanych obiektów pochodzi z epok późniejszych, w których pamięć o przeszłości, w tym parlamentarnej, stawała się ważnym komponentem tożsamości narodu bez państwa. Obiekty zostały wplecione w opowieść o dziejach parlamentaryzmu, celem ukazania jak w czasie i przestrzeni zmieniały się społeczne wyobrażenia o funkcjonowaniu Sejmu.

Muzealia tworzące zbiór przedstawiono w edycji krytycznej – opatrzono je opisami łączącymi elementy krytyki zewnętrznej (opis formalny, krótkie informacje o technice, materiale, wymiarach) i wewnętrznej (teleologia źródła, kontekst powstania obiektu ze szczególnym uwzględnieniem dziejów parlamentarnych). Autorami opisów są pracownicy Wydziału Muzealiów Biblioteki Sejmowej: Jarosław Kotowicz, Błażej Popławski, Jolanta Walukiewicz-Wolfram.

Opis obiektów łączy cechy narracji stricte muzealno-identyfikacyjnej z elementami wyjaśnienia znaczeń ikonograficznych. Rozwiązanie takie jest szczególnie ważne w obiektach o silnie alegorycznym przekazie. Opis muzealiów zawierających personifikacje cnót i idei ma na celu ułatwienie interpretacji emblematycznych wizualizacji, naprowadzenie odbiorcy na sensy oczywiste dla autorów i odbiorców źródła, a dziś, kilkaset lat po powstaniu obiektu – często nieczytelne.

W odniesieniu do części druków przyjęto zasadę prezentacji zarówno strony tytułowej jak i kolejnych, wybranych passusów z dzieł. Dzięki temu starano się uniknąć pułapki, która z wyboru źródeł mogłaby uczynić katalog aukcyjny, bądź fragment księgi inwentarzowej – form ważnych dla kolekcjonerów i muzealników, ale pozbawionych atrakcyjności estetycznej dla większego kręgu odbiorców. Udogodnienia techniczne pozwalają zestawiać obok siebie karty tytułowe, dalsze fragmenty druków, czy rzadkie i cenne grafiki zawarte wewnątrz książek.

Autorami zdjęć i skanów są: Dariusz Gregorczyk, Krzysztof Kacprzyk, Piotr Ligier, Maciej Mitręga, Adam Wełnicki, Teresa Żółtowska. Wyłączność praw do reprodukcji i udostępniania obiektów posiada Kancelaria Sejmu – Biblioteka Sejmowa.

Błażej Popławski

 

 

Bibliografia:

• Eco Umberto (1990), O bibliotece, przeł. Adam Szymański, Wrocław: Wyd. Ossolineum
• Kulisiewicz Wojciech (1993), [wstęp do:] Sejm i prawo w starych drukach Biblioteki Sejmowej. Katalog,Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe
• Malraux André (2005), Muzeum wyobraźni, przeł. Adam Dziadek, w: Muzeum sztuki. Antologia, Kraków: Wyd. Universitas